nga Ditmir Agolli
Po sikur kjo trajektore të vazhdojë pikërisht tani?
Jo në një moment neutral.
Jo në një fazë pa peshë ndërkombëtare.
Por pikërisht kur Shtetet e Bashkuara po e riformatojnë qasjen e tyre ndaj Ballkanit Perëndimor,
duke kaluar nga retorika e tranzicionit tek instrumente konkrete ligjore, sigurie dhe ekonomike.
Po sikur presioni ndaj drejtësisë kushtetuese të vazhdojë?
Po sikur delegjitimimi i SPAK-ut dhe GJKKO-s të normalizohet si “debat politik”?
Po sikur bllokimi institucional të justifikohet si sovranitet?
Pyetja nuk është nëse kjo është e mundur.
Pyetja është çfarë ndodh kur kjo bie ndesh drejtpërdrejt me objektivat amerikane për rajonin.
1) Çfarë kërkon realisht qasja amerikane sot
Në dokumentet strategjike dhe në proceset ligjore të nisura në Uashington,
SHBA nuk po kërkon perfeksion institucional. Po kërkon funksionalitet.
Objektivat janë të qarta:
shtete të parashikueshme, jo domosdoshmërisht ideale;
institucione që zbatojnë rregulla, jo elita që negociojnë përjashtime;
ekonomi që prodhojnë vlerë reale, jo sisteme që shpërndajnë rentë;
sundim ligji si kusht tregu dhe sigurie, jo si slogan integrimi.
Në këtë kuadër, drejtësia nuk është çështje e brendshme teknike.
Është pjesë e arkitekturës së stabilitetit rajonal.
2) Filozofia ekonomike MAGA dhe përplasja reale
Një element kyç i kësaj qasjeje është filozofia ekonomike e riafirmuar nga lëvizja MAGA:
treg real, jo treg i menaxhuar politikisht;
eficiencë, jo amortizim përmes favorëve;
prodhim dhe vlerë, jo ndërmjetësim dhe rentë;
shtet i fortë në zbatim rregullash, jo shtet shpërndarës privilegjesh.
Në këtë logjikë, sundimi i ligjit nuk është ideal liberal, por parakusht i tregut.
Pa të, kapitali prodhues nuk vjen dhe nuk qëndron.
Problemi është më i thellë: ekonomia është strukturuar në dëm të prodhimit.
Sot:
kapitali përqendrohet në sektorë joprodhues (ndërtim, shërbime rentiere, ndërmjetësim);
suksesi ekonomik lidhet me akses politik, jo me eficiencë;
rreziku menaxhohet përmes marrëdhënieve, jo përmes ligjit.
Në këtë mjedis, sipërmarrja prodhuese nuk lind, sepse kërkon horizonte afatgjata,
kontrata të zbatueshme dhe rregulla të qëndrueshme.
3) “What if” institucional – pasojat reale:
Nëse presioni ndaj drejtësisë vazhdon, pasoja nuk është kolaps i menjëhershëm.
Është ngrîrje strukturore.
Çfarë ndodh praktikisht:
Shqipëria kalon nga “partner për t’u disiplinuar” në rast për t’u menaxhuar;
besimi politik ulet, kontrolli teknik rritet;
sovraniteti formal ruhet, por hapësira reale e vendimmarrjes ngushtohet.
Ky nuk është ndëshkim. Është degradim i statusit.
4) Pasoja ekonomike sipas logjikës amerikane
Në mungesë të sundimit të ligjit:
kapitali prodhues nuk vjen;
ekonomia mbetet shërbimesh me produktivitet të ulët;
rritja bëhet statistikë, jo realitet;
emigrimi mbetet mekanizëm korrigjimi;
varësia nga burime jashtë sistemit formal thellohet.
Në termat e filozofisë MAGA, kjo do të thotë:
kjo ekonomi nuk është e dënueshme, por as e investueshme.
5) Paradoksi i sovranitetit
Presioni ndaj institucioneve shpesh justifikohet si mbrojtje e sovranitetit.
Në praktikë ndodh e kundërta.
Kur drejtësia humbet besueshmëri:
kontratat kërkojnë garanci jashtë;
arbitrazhi zhvendoset;
rreziku vlerësohet nga juridiksione të huaja.
Me pak fjalë:
duke kundërshtuar sundimin e ligjit në emër të sovranitetit,
sovraniteti ekonomik delegohet në heshtje.
Pyetja nuk është nëse presioni ndaj drejtësisë mund të vazhdojë.
Pyetja është nëse Shqipëria pranon pasojat e mospërputhjes me qasjen amerikane për Ballkanin Perëndimor,
në një kohë kur SHBA po e lidh sundimin e ligjit drejtpërdrejt me eficiencën e tregut dhe sigurinë rajonale.
Sepse në fund, kjo nuk është betejë politike.
Është zgjedhje strukturore për vendin.
