Me rastin e publikimit të autobiografisë “Freedom”, ish-kancelarja gjermane, Angela Merkel, ka dhënë një interviste ekskluzive për prestigjozen italiane ‘Corriere della Serra’, në të cilën jep këndvështrimin e saj për të kaluarën dhe aktualitetin në Europë dhe botë.
INTERVISTA:
Zonja Kancelare, ju keni drejtuar Gjermaninë për 16 vite dhe jeni cilësuar si gruaja më e fuqishme në botë. Çfarë është pushteti për ju?
“Për mua, pushteti është mundësia për të formësuar diçka. Të kesh shumicën, të marrësh vendime që lënë gjurmë së bashku me njerëzit që kanë marrë mandatet e tyre. Të përpiqesh vazhdimisht të ndërtosh dhe të bashkosh shumica, të gjesh kompromise. Kjo është pushteti:, thotë Merkel.
Që nga dhjetori i vitit 2021, kur Angela Merkel u largua nga kancelaria, gjurmët e saj u bënë thuajse të padukshme. Pak dalje publike: u raportua se ishte me pushime në Firence, Austri, në Detin Baltik ose në rezidencën e saj të qetë në Brandenburg, si dhe në festimet e 70-vjetorit me CDU-në. Megjithatë, pas nisjes së agresionit rus kundër Ukrainës, emri i saj është përmendur shpesh, dhe në mënyrë kritike.
Merkel, kancelarja e Gjermanisë për 16 vite dhe liderja e padiskutueshme e Europës, është cilësuar si përgjegjëse për mosparashikimin e qëllimeve hegjemonike dhe luftarake të Vladimir Putinit, duke preferuar ta qetësonte me negociata dhe lëshime. Ajo gjithashtu është kritikuar për shmangien e reformave të vështira, por të domosdoshme për modelin gjerman, duke e kthyer vendin në “të sëmurin e madh të Europës.”
Kur e takuam në një sallë private të Bocca di Bacco, restoranti i saj i preferuar italian, duket sikur koha nuk ka kaluar: xhaketë me ngjyrë (këtë herë prugna) mbi pantallona të zeza, një gjerdan me qelibar, vetëm këpucët janë më të rehatshme dhe më të ulëta.
Jemi disa blloqe larg ish-pikës “Checkpoint Charlie,” kalimi në Murin që ndante Berlini, për të cilin ajo thotë: “Për 35 vitet e para, gjysmën e jetës sime.”
Merkel i kishte dedikuar dy vitet e fundit për të shkruar kujtimet e saj me Beate Baumann, bashkëpunëtoren e saj të ngushtë që nga viti 1990. Libri titullohet Liria dhe del të martën njëkohësisht në 30 vende (në Itali nga Rizzoli). Libri përfshin kujtimet e saj mbi DDR-në, Putin, Trump, Berlusconin dhe mbrojtjen e saj ndaj kritikave. Në prag të publikimit, Merkel pranoi t’i përgjigjet ekskluzivisht pyetjeve të Corriere della Sera.
Askush nga liderët perëndimorë nuk e ka njohur Vladimir Putinin më mirë se ju. Ju akuzojnë se nuk i keni parë synimet e tij agresive, duke injoruar faktin që ai dëshironte të shkatërronte rendin europian. Çfarë përgjigje jepni?
Merkel: Unë i njihja shumë mirë synimet e presidentit Putin. Ai i ka shprehur gjithmonë publikisht dhe në bisedat konfidenciale. I dija shumicën e objektivave të tij dhe e kuptoja që nuk po përballeshim me një mik të Europës. Çështja ishte si t’i përgjigjeshim kësaj. Përgjigjja ime nuk ishte të ndërprisja çdo kontakt me të, por të përpiqesha të ndaloja pushtimin e Ukrainës përmes bisedimeve, ndonjëherë shumë polemike, ku nuk i shmangesha asnjë fjale të drejtpërdrejtë. Për një periudhë kjo funksionoi. Me fillimin e luftës ruse kundër Ukrainës, situata ndryshoi rrënjësisht.
Si është Vladimir Putini?
Merkel: Për mua, momenti më i gëzuar i jetës – përfundimi i Luftës së Ftohtë, rënia e Murit, ribashkimi i Gjermanisë dhe uniteti i Europës – për të është lidhur me fatkeqësinë më të madhe të shekullit XX, rënien e Bashkimit Sovjetik. Kjo tregon se pikëpamjet tona ishin diametralisht të kundërta. Putini kërkonte ta kthente Rusinë në një fuqi të madhe. Por nuk ishte në gjendje ta bënte këtë ekonomikisht, duke siguruar mirëqenie për të gjithë. Në vend të kësaj, ai u mbështet te metodat që kishte mësuar në KGB, përmes forcës ushtarake dhe nacionalizmit rus. Kështu, nuk u realizuan shumë shpresa që kishim në vitin 1990 për një rrugë të gradualshme demokratizimi të Rusisë.
Pse në vitin 2015, një vit pas aneksimit të Krimesë, nuk e ndaluat projektin e gazsjellësit Nord Stream 2?
Merkel: E konsideroja detyrën time të siguroja që ekonomia gjermane të përfitonte nga mundësia e gazit të lirë. Sot shohim pasojat e kostove të larta të energjisë për Gjermaninë. Gjithashtu, për arsye politike dëshiroja të ruaja marrëdhëniet ekonomike me Rusinë, në mënyrë që edhe ajo të mund të përfitonte nga mirëqenia.
Në libër, ju thoni se “parandalimi” dhe “veprimi diplomatik” duhet të shkojnë gjithmonë bashkë. A mendoni se një negociatë me Putinin për Ukrainën do të jetë e mundur së shpejti?
Merkel: Kombinimi i të dyjave është i nevojshëm, bisedat dhe kontaktet, por edhe parandalimi. Mbetem e bindur për këtë. Megjithatë, në Gjermani nuk arritëm të ndërtonim shpejt një potencial të mjaftueshëm parandalues. Kjo ishte më shumë për shkak të partnerit tonë qeverisës, SPD-së, sesa partisë time, CDU-së, megjithëse si kancelare mbaj përgjegjësinë. E vërtetë që rritëm shpenzimet për mbrojtjen drejt 2% të PBB-së, por jo mjaftueshëm. Kjo duhet të rikuperohet tani me shpejtësi.
Për bisedimet, natyrisht asgjë nuk duhet të kalojë mbi kokën e Ukrainës. Megjithatë, mendoj se shumë vende që mbështesin Ukrainën duhet të vendosin së bashku me të se kur mund të diskutohet me Rusinë për një zgjidhje diplomatike. Nuk mund të jetë vetëm Kievi ai që vendos. Kur të ndodhi kjo, pasi nuk do të jem më aktive në politikë, nuk mund ta them.
Ajo shkruan se “Donald Trumpi ishte i magjepsur nga Putini”. Dhe më tej thotë se “Presidenti amerikan e sheh gjithçka nga këndvështrimi i një ndërtuesi, siç ka qenë ai”.
A mendoni se rikthimi i Trumpit në Shtëpinë e Bardhë do të sjellë rreziqe të mëdha për Gjermaninë dhe Evropën?
Merkel: Për Donald Trumpin nuk ka asnjëherë situata “fitim-fitim”, ku të dy partnerët e një marrëveshjeje të përfitojnë. Për të, njëri duhet të fitojë, dhe tjetri humb. Është një mendim që unë nuk e ndaj. Mendoj se kemi arritur shumë marrëveshje në botë që kanë qenë të dobishme për të dyja palët. Besoj në forcën e kompromisit, ndryshe nga Trumpi. E rëndësishmja është të bashkëpunojmë me Trumpin, si partnerë dhe përfaqësues të një vendi, të lirë nga frikërat dhe të sigurtë në vete, duke mbrojtur interesat tanë, në rastin tim ato gjermane dhe evropiane, në mënyrë të qartë, ashtu si ai mbron të tijat.
Shihni një rrezik të ndarjes së Evropës?
Merkel: Rreziku ekziston gjithmonë. Varet nga ne, gjithçka është në duar tona. Sipas mendimit tim, pavarësisht nga pozitat fillestare të ndryshme, ka mundësi të mira që Evropa të gjejë një linjë të përbashkët në tema të vështira.
Trump kishte diçka personale kundër jush? Në një samit të G7-ës në Kanada, ai hodhi mbi tryezë dy karamele Starbust duke ju thënë: “Ja, Angela, kështu nuk do të thuash më se nuk të kam dhënë asgjë.”
Merkel: Nuk do t’i jap shumë rëndësi atij episodi. Donald Trumpi ishte i obsesionuar që, sipas tij, kishte shumë makina gjermane në New York. Ai ka thënë gjithmonë se, po të bëhej president, do të vendoste tarifa kaq të larta sa do t’i largonin makinat gjermane nga rrugët e Manhatanit.
Trump duket sikur ishte obsesionuar me ju?
Merkel: Jo, për të, unë përfaqësoja Gjermaninë.
Gazeta Wall Street Journal shkroi se keni pasur një rol në rënien e Silvio Berlusconit, i cili refuzonte të bënte reformat për të ndaluar spekulimet mbi euro dhe për të ulur spread-et. Në veçanti, është thënë se keni kërkuar një ndryshim qeverie në Romë gjatë një telefonate me Giorgio Napolitanon. Frau Merkel, a kërkuat ju kokën e Silvio Berlusconit?
Merkel: Jo, e mohoj kategorikisht. Nuk kam ndërhyrë kurrë në punët e brendshme të një vendi mik. Dhe këtë variant nuk e kisha dëgjuar kurrë. Gjithashtu është thënë se një konferencë shtypi e Nicolas Sarkozy-t dhe imja (Këshilli Evropian i Brukselit 2011) ka kontribuar në rënien e Berlusconit. Nuk e besoj këtë. Nuk është aspak e mundur që një kryeministër i një shteti të huaj të shkaktojë rënien e një tjetri. Kjo gjithmonë ka të bëjë me faktet e brendshme të një vendi.
Në gjashtëmbëdhjetë vjet, ju keni njohur tetë kryeministra italianë: Prodi, Berlusconi, Monti, Letta, Renzi, Gentiloni, Conte dhe Draghi. A mund të na i përshkruani shkurtimisht marrëdhëniet me secilin prej tyre?
Merkel: Si kancelare kam bashkëpunuar mirë me të gjithë presidentët e Këshillit italianë. Prodi ka qenë i pari, për një kohë të shkurtër. E kisha njohur kur ai ishte president i Komisionit Europian. Më ka bërë përshtypje që ai shtynte me entuziazëm për zgjerimin në Lindje të Bashkimit Evropian. Ai shpesh citoi Helmut Kohl: “Historia është historia”. Kështu e motivonte qëndrimin që të gjitha vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore të hynin në të njëjtën kohë. Me Silvio Berlusconin kam punuar më miqësisht sesa mendonin shumë. Ai gjithmonë punonte për të arritur kompromise të përbashkëta evropiane. Këtë e kam vlerësuar. Gjatë krizës së euros, bashkëpunimi me të bëhet më i vështirë. Mario Monti e kam njohur dhe e kam vlerësuar që kur ai ishte komisioner i BE-së për konkurrencën. Nga njëra anë ishte i magjepsur nga Gjermania, nga ana tjetër gjithmonë ishte i kujdesshëm, dhe me të drejtë, që ajo për shkak të ekonomisë së saj të fortë të mos kishte një rol special. Kjo ishte ideja e tij fikse si kryeministër gjatë krizës monetare. Me Matteo Renzi kishte një ngjarje interesante, edhe para se ai të pasonte Enrico Lettan, me të cilin gjithashtu kam punuar mirë. Kur ai ishte kryetar i bashkisë së Firences, më kapti vëmendjen një intervistë e tij në një gazetë gjermane, ku ai thoshte se Italia thjesht duhej të bënte reforma. Më pëlqeu shumë dhe e ftoha atë në kancelari. Në kohën kur shumë migrantë po vinin në Europë, kam krijuar një bashkëpunim të besueshëm edhe me Giuseppe Conte. Paolo Gentiloni organizoi për ne liderët e BE-së një festë të paharrueshme për 50 vjetorin e Traktateve të Romës dhe kjo e forcoi kohezionin evropian. Përfundimisht, me Mario Draghin përgatitëm së bashku me sukses G20-në e Romës në nëntor të vitit 2021 nën kushte të vështira për shkak të pandemisë. Duhet të shtoj se gjatë gjithë viteve të mia si kancelare, Italia ka pasur dy Presidentë të mrekullueshëm të Shtetit: Napolitanon dhe Mattarellën. E konsideroj një fat të madh për vendin tuaj.
Për të ulur spread-et dhe për të shpëtuar euro-n, ishte e nevojshme “bazoza e ECB-së”, që erdhi me deklaratën e famshme “Çfarëdo që të duash” të Mario Draghi. Ju shkruani se para kësaj deklarate nuk keni biseduar me të. Por a keni diskutuar me Draghin në margjinat e Këshillave Evropianë?
Merkel: Natyrisht, kam biseduar shpesh me Draghin për euro-n dhe shpëtimin e saj. Kam sqaruar se mbështes një ndarje strikte midis veprimeve të qeverive dhe atyre të bankave qendrore, për mua një parim themelor i euro-s. Draghi e shihte gjithashtu në të njëjtën mënyrë. Prandaj, nuk kishte nevojë të flisnim më shumë për këtë. Ai ishte dakord që ne të bënim gjithçka të mundshme, përmes reformave, për të forcuar ekonominë e vendeve tona. Në të njëjtën kohë, ai po mendonte se çfarë mund të bënte brenda kompetencave të tij. Ai e kuptoi 100% se unë nuk do të ndërhija kurrë në politikat monetare. Në rolin e tij si president i BCE-së, ai veproi me shumë guxim. Ai i njihte tregjet financiare dhe dinte se asnjë reformë vetë, pavarësisht se sa e vlefshme, nuk do t’i kënaqte ato, përveç nëse ne do të kishim futur politikisht eurobondet. Megjithatë, ai e dinte gjithashtu se unë nuk do t’i pranoja kurrë ata, sepse nuk do të ishin të përputhshme me bazat juridike të euro-s. Për këtë arsye, ai shfrytëzoi plotësisht hapësirën për veprim që kishte në dispozicion.
Ajo e cilëson vendimin e vitit 2015 për të mos refuzuar refugjatët sirianë si një ndarje të mandatit të saj si kancelare, duke shtuar se atë natë ndjeu një “lodhje vdekjeprurëse”. A mendoni ende se ishte vendimi i duhur?
Merkel: Edhe me retrospektivë, ishte një vendim i drejtë, sepse bëhej fjalë për njerëz që kishin arritur tashmë tek ne. Për mua, vlerat evropiane ishin në provë: A është Europa e aftë të trajtojë me humanizëm njerëzit që ndodhen këtu? Kjo nuk do të thotë se të gjithë kanë të drejtë të qëndrojnë. Ose që nuk duhet të ketë rregulla. Ose që nuk duhet të bëjmë gjithçka që mundemi për të ulur imigrimin ilegal, sepse njerëzit paguajnë shumë para për t’u dorëzuar në duar të trafikantëve dhe trafikantëve të njerëzve, duke rrezikuar jetën e tyre. Dhe gjithashtu ishte e logjikshme dhe pasojë e natyrshme të përfundonim marrëveshjen me Turqinë. E kuptuam të gjithë së bashku se kur në Libi, për shembull, nuk ka më një strukturë shtetërore, shumë refugjatë shkojnë në shtete si Italia. Dhe kuptuam, kjo vlen edhe sot, që duhet të bisedojmë me fqinjët. Ne kemi nevojë për perspektiva të ardhshme për shtetet afrikanë. Natyrisht, duhet të mbrojmë kufijtë tanë të jashtëm, por kjo nuk mjafton.
Vendimi juaj e ndihmoi ngritjen e ekstremizmit të djathtë, AfD?
Merkel: AfD ka lindur gjatë krizës së euros, që atëherë me tezën se po u japim shumë shteteve të tjera. Sigurisht, çështja e refugjatëve ka luajtur një rol në forcimin e saj. Megjithatë, AfD nuk mund të luftohet duke miratuar axhendën e saj, por duke bërë punën tonë dhe duke zgjidhur problemet.»
Ju jeni lindur në DDR. Origjina juaj ishte quajtur, brenda CDU-së, një “peshë”. A e keni ndjerë veten të papranueshme dhe të nënvlerësuar, duke ndarë këtë ndjenjë me miliona qytetarë të DDR-së? A janë këto arsyeja e pakënaqësisë së thellë në Landet e Lindjes?
Merkel: Për shumë mund të luajë një rol. Në të vërtetë, vetëm tani që nuk jam më kancelare dhe ndërsa po shkruaja librin, fillova të reflektoj më thellë për fëmijërinë dhe jetën time në DDR, pra për 35 vitet e para të jetës sime, gjysmën e jetës time. Kur në vitin 2020 u botua ai artikull për “peshen”, u ndjeva e indinjuar. Ajo tregonte një keqkuptim të thellë, sikur të ishte e pamundur të kishe përvoja dhe kujtime të çmuara në një vend ku nuk kishte lirinë e Perëndimit. Por, megjithatë, ka qenë një jetë e shumëanshme, ndonjëherë natyrisht edhe e vështirë. Të përshkruash të gjithë këtë me fjalën “peshë” është e guximshme, për ta thënë më butë. Më irritoi, dhe nuk e kam shtypur më këtë zemërim. Në fjalimin tim të fundit, e kam mundur ta shpreh atë.»
Megjithatë, për shumë vjet keni folur pak për këtë.
Merkel: Po, sepse e konsideroja veten kancelare të të gjithë gjermanëve dhe nuk doja të flisja vetëm për çështjet e Lindjes. Kjo gjithashtu pasqyron një lloj dobësie, që ndoshta nuk doja ta tregoja. Kam folur pak edhe për faktin që jam grua. Tani që nuk jam më në detyrë, mund të flas më mirë për të dyja.
Babai juaj ishte një pastor evangjelist, i cili vendosi të transferohej me familjen në Lindje. Ju jetonit në periferi: jo pikërisht disidentë, por familja e pastorit shikohej me dyshim. Sa ka ndikuar ky ambient në bindjet tuaja politike?
Merkel: Të dy prindërit e mi kanë qenë të rëndësishëm, sepse na dhanë një hapësirë të mbrojtur ku mund të zhvillonim sferën tonë private. Na dhanë mjete të çmuara për të përballuar diktaturën e DDR-së. Njëkohësisht, unë dhe babai im kishim ide politike shumë të ndryshme. Unë isha për një bashkim të shpejtë të Gjermanisë, ai jo. Në familje jetonim një pluralizëm politik.
Nëna juaj ishte madje socialdemokrate.
Merkel: Po, nëna ime ishte anëtare e SPD-së, e admiroi Helmut Schmidt. Babai im mbështeste objektivat e të Gjelbërve, si dhe vëllai im. Që kur isha fëmijë, e kuptoja se ai kishte ndonjëherë vizione politike idealiste. Unë isha më realiste. Prindërit e mi vendosën bazat që unë, pas vitit 1989, të mund të hyja në politikë, që të isha një person me shumë interesa, me një formim të fortë dhe një vetëvlerësim të mirë. Kam shkruar për kushërirat e mia nga Hamburgu, në Gjermaninë Perëndimore, jetën e të cilave e krahasoja me të timen. Nuk e përjetova bashkimin gjerman me ndjenjën se kisha humbur gjithçka në jetë. Përkundrazi, kisha përvoja nga të cilat mund të përfitonte.
Stasi u mundua t’ju rekrutojë pas universitetit. Si ia dolët ta shmangni këtë?
Merkel: Edhe për këtë, prindërit tanë na dhanë një këshillë të rëndësishme për mbijetesën. E ndoqa atë këshillë kur, gjatë një interviste pune në Ilmenau, oficerët e Stasi tentuan të më rekrutojnë si bashkëpunëtore të informacionit. Pas përgjigjes time se do t’ua tregoja menjëherë këtë bisedë familjes time, sepse nuk dija të heshtja, ata humbën çdo interes. Diskrecioni ishte një kushtrim i domosdoshëm për të bashkëpunuar me Stasi. Pasi ai u thye, nuk ishe më i interesuar.»
Për ceremoninë tuaj të lamtumirës, zgjodhët këngën e Hildegard Knef “Für mich soll’s rote Rosen regnen”. Por pas lamtumirës suaj, nuk ranë trëndafila të kuq, përkundrazi, kritikë. The Economist ju akuzoi se e keni bërë që vendi të flejë, si në fushën e ekonomisë ashtu edhe në atë të gjeopolitikës. Zonja Merkel, a ndiheni përgjegjëse për stagnimin e Gjermanisë?
Merkel: Kur qeveris për 16 vjet, siç bëra unë, nuk mund të them se nuk kam përgjegjësi për vitet e fundit. Këto ishin vite të mira për ekonominë, gjatë të cilave rritëm investimet dhe, falë qëndrueshmërisë ekonomike, përmirësuam shumë fushën sociale. Nuk e ndaj vlerësimin e Economist, por duhet ta pranoj. Tani, përballë rritjes së çmimeve të energjisë të shkaktuara nga sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës, nevojës për më shumë shpenzime për mbrojtjen dhe konkurrencës më të fortë globale, për shembull me Kinën, është e nevojshme të riorientojmë prioritetet. Ndryshimet ishin të dukshme që në kohën time, por jo kaq qartë. Po jetojmë një moment të riorganizimit global. Dhe këtyre kohëve të reja, Gjermania duhet të reagojë duke u përshtatur.
Edhe frenimi i borxhit, Schuldenbremse, ishte një ide e drejtë?
Merkel: Mendoj se, në parim, ishte një ide e mirë. Përdori për vite të tëra moderim për qeverinë federale dhe landët, që të mos jetonin përtej mundësive të tyre. Megjithatë, besoj se në situatën aktuale, përballë shumë sfidave të reja, duhet të riformulohet: por jo për të favorizuar shpenzimet sociale, por për investime.
Ka një pasazh shumë të bukur në libër: ju ecni me Beate Baumann në një plazh të Detit të Veriut dhe thoni: «Herë pas here mendoj për vargun nga Eugenio Onegin: ku, ku shkoni, ditët e arta të pranverës sime». Dhe shtoni se edhe ditët tuaja në kancelari «ishin sezone të jetës, një kohë që tani ka kaluar». Zonja Merkel, ia vlen për të?
Merkel: Nëse shikoj prapa dhe ripercjell angazhimet, më bëhet e qartë se sa shumë gjëra emocionuese kam jetuar. Po, ia ka vlejtur, pa rezerva.
