Kriza e madhe e sistemit Crypto dhe dilema e likuiditetit
Për të kuptuar se pse ka shpërthyer kriza e madhe e sistemit kripto (por edhe ajo e sistemit financiar tradicional) në 2022, duhet t’i kujtojmë vetëvetes një reflektim bazë mbi të cilin qemë të vetëdijshëm prej shumë kohe, edhe pse do të donim të vazhdonim ta harronim, për të jetuar gjithmonë në botën fantastike të helicopter money – emetime të mëdha likuiditeti në sistemin monetar apo Quantitative Easing. Është e vërtetë se “whatever it takes” e Mario Draghi (dhe e bankierëve qendrorë të tjerë në dekadën e dytë e këtij shekulli) ka shpëtuar euron dhe një sistem ekuilibri në platformat monetare e bankave qendrore të mëdha, por është po aq e vërtetë se shumëfishimi galopant i monedhës reputacionale të bankave qendrore ka gjeneruar deformime të thella në tregjet financiare. Ishte një masë “booster” që mund të kishte të drejtë të ekzistonte në horizonte të kufizuara në kohë për të shtypur krizat e përkohshme të tregjeve dhe të ekonomisë reale, por që përveç limiteve kohore të ndërhyrjes emergjente ka gjeneruar një botë virtuale ku, për ta thënë me një metaforë danteske:
Aksionet qenë parajsa pasi falë sasive të mëdha të monedhës duket se kuotimet duhej të rriteshin (mesatarisht) thuajse përgjithmonë;
Obligacionet qenë ferri pasi rendimentet qenë të ulëta (apo deri negative), por kushdo do të mund të vazhdonte të emetonte më tej pasu kishte gjithësesi një likuiditet të bollshëm që duhej të gjente një rendiment alternativ ndaj taksave negative të bankave qendrore të mëdha;
Sidomos, nuk ekzistonte ferri pasi ekzistonin bankat qendrore, të njëjtat që vazhdonin të prisnin “ad libitum”, duke i eliminuar thuajse të gjitha rreziqet e tregut për çdo investim të mundshëm e të realizueshëm përfshi ato alternative ndaj kriptove.
Një sistem paralel me realiteti, një metavers financiar që ka jetuar për shumë vite pasi i dopuar nga taksat negative dhe një WACC (Weight Average Capital Cost, kosto mesatare e kapitalit) inekzistente në terma rrezik/rendiment të krahasueshëm me një investim alternativ. Me fjalë të tjera, për çdo operator vlente të rrezikohej investimi në aksione apo në kripto pasi të gjitha alternativat qenë ekuivalente në termat e rrezikut apo më pak konveniente si rendiment.
Ka qenë një “botë përgjysëm” e re pa track record dhe seri historike ku e ardhmja nuk ishte shkruar dhe ku sistemi dukej i lirë nga politikat fiskale të qeverive dhe nga politikat monetare e bankave qendrore të mëdha, me financën e decentralizuar që imponohej si model alternativ në një hapësirë të re dhe të çliruar nga kushtëzimet. Pa harruar pastaj se euforia e tre viteve të fundit ka qenë e ushqyer edhe nga situata e veçantë e krijuar nga pandemia që duke i mbyllur të gjithë në shtëpi i ka shtyrë shumë njerëz të kalojnë më shumë kohë në pajisje elektronike pa pasnjë ndërmjetësim. Çndërmjetësimi, mangësitë e barrierave në hyrje, anonimati, mungesa e një autoriteti qendror janë faktorë që kanë krijuar ndjesinë e një finance “prêt-à-porter” për të gjithë. “Një vlen një” në botën e financës së decentralizuar nënkupton se kushdo mund ta bëjë tregun si bankier qendror.
Praktikisht bota e Elizës në Botën e Çudirave. Pastaj koha ka ndryshuar. Kanë ardhur inflacioni (nga kërkesa për Shtetet e Baskuara apo nga kostot e energjisë për Europën), lufta, dhe, duke vijuar, ngushtësia monetare e FED e BQE dhe nga bankat e tjera qendrore. Ja që WACC ka ndryshuar thellësisht dhe, me të, alternativat më termat rrezik?rendiment mbi investimin (në veçanti) në kriptovaluta. Dhe ja dështimet e platformave dhe produkteve kripto të 2022. Exchange Celsius, stablecoin Terra USD dhe, në periudhën e fundit, superkriza e FTX. Ndërsa fati i Gemini dhe Genesis ende nuk është i qartë. Për të mos cituar platformat e shumta të tjera, që në muajt e fundit kanë bllokuar tërheqjet: CoinFlex, Babel Finance, Zipmex dhe Vauld, si edhe kuotimet e Bitcoin me 30% respektivisht me maksimumet. Ndërkaq shumë e kanë kuptuar një gjë themelore. Në mungesë të një huazuesi të instancës së fundit (bankë qendrore me monedhë që ka kurs ligjor) apo të një banke depozitare (për vlefshmërinë e njohur të portofolit të investimeve), investimet në kripto kanë probleme sepse:
nuk janë likuide apo të likuidueshëm (sidomos nëse konsistentë në terma absolute: shiko krizën e platformave më të rëndësishme të exchange);
janë fuqimisht të rrezikuara në terma investimesh alternative me rendiment më të madh dhe rrezik më të vogël nëse taksat nuk janë negative.
Çfarë horizontesh të tjerë akoma? Dikush mund të mendojë për Bitcoin, që megjithëse në krizën e thellë ka ende një vlerë të konsiderueshme në treg, por këtu fitet në lojë shtylla tjetër e vlerësimeve financiare: koha në absolute dhe, në momentin aktual, koha relative në termat e kostove të energjisë.
Faktikist vlera e Bitcoin në këtë moment rezulton shumë më e ulët nga kostoja e prodhimit. Nga ana tjetër, për të siguruar operativitetin dhe sigurinë e transaksioneve është e nevojshme një fuqi llogaritëse e madhe. “Miners” (minatorët) – që faktikisht janë ekuivalenti i decentrailzuar i zyrës që pret monedhën – e vënë në dispozicion të sistemit dhe, për të zgjedhur kompjuterin që do të menaxhojë pagesën çdo herë i nënshtrohet një gare në kuptimin e vërtetë të fjalës: ai që e fiton është ai që arrin ta zgjidhë një problem matematikor kompleks përpara të tjerëve.
Për ta arritur që ta fitojnë, miners investojnë në pajisje të reja dhe fuqi llogaritëse, që kërkojnë një sasi energjie në rritje. Çmimi janë Bitcoin e rinj të “nxjerrë”: kompjuteri që do të kryejë transaksionin dhe do të shtojë pra një bllok të ri blockchain do të shprëblehet me një shumë të re në Bitcoin të rinj. Por sa më shumë Bitcoin do të nxirren, aq më shumë sistemi do të kërkojë fuqi llogaritëse në rritje për të menaxhuar transaksionet dhe çmimi më shumë se i përgjysmuar, pas ngushticës së bankava qendrore të mëdha, kontribuon në uljen e fitimeve. Ja pse Bitcoin janë në krizë si të gjitha kriptot e tjera.
