Një vizitë e sundimtarit de facto të Arabisë Saudite në Shtëpinë e Bardhë për bisedime të martën me Presidentin e SHBA-së Donald Trump synon të thellojë bashkëpunimin mbi naftën dhe sigurinë, duke zgjeruar lidhjet në tregti, teknologji dhe potencialisht edhe në energjinë bërthamore.
Ky do të jetë udhëtimi i parë i Princit të Kurorës Mohammed bin Salman në SHBA që nga vrasja e kritikut Jamal Khashoggi në vitin 2018 nga agjentët sauditë në Stamboll, gjë që shkaktoi një trazirë globale. Inteligjenca amerikane arriti në përfundimin se MBS miratoi kapjen ose vrasjen e Khashoggi, një kritik i shquar.
Princi i kurorës, i njohur gjerësisht me inicialet e tij MBS, mohoi të ketë urdhëruar operacionin, por pranoi përgjegjësinë si sundimtar de facto i mbretërisë.
Më shumë se 7 vjet më vonë, ekonomia më e madhe në botë dhe prodhuesi më i madh i naftës në botë duan të ecin përpara.
Trump po kërkon të përfitojë nga një premtim investimi prej 600 miliardë dollarësh nga Arabia Saudite, i bërë gjatë vizitës së Trump në mbretëri në maj. Ai shmangu përmendjen e shqetësimeve për të drejtat e njeriut gjatë atij udhëtimi dhe pritet ta bëjë përsëri.
Udhëheqësi saudit po kërkon garanci sigurie mes trazirave rajonale dhe dëshiron qasje në teknologjinë e inteligjencës artificiale dhe përparim drejt një marrëveshjeje mbi një program bërthamor civil.
“Ka një faqe që është kthyer” në vrasjen e Khashoggit, tha Aziz Alghashian, ligjërues i marrëdhënieve ndërkombëtare me bazë në Arabinë Saudite në Universitetin Naif Arab për Shkencat e Sigurisë.
Shtetet e Bashkuara dhe Arabia Saudite kanë kohë që kanë një marrëveshje që mbretëria të shesë naftë me çmime të favorshme dhe që superfuqia të ofrojë siguri në këmbim.
Ky ekuacion u trondit nga dështimi i Uashingtonit për të vepruar kur Irani goditi instalimet e naftës në mbretëri në vitin 2019. Shqetësimet u rishfaqën në shtator, kur Izraeli goditi Doha-n, Katar, në një sulm që tha se kishte në shënjestër anëtarë të grupit militant palestinez Hamas.
Pas kësaj, Trump nënshkroi një pakt mbrojtjeje me Katarin nëpërmjet një urdhri ekzekutiv. Shumë analistë, diplomatë dhe zyrtarë rajonalë besojnë se sauditët do të përfitojnë diçka të ngjashme.
Arabia Saudite ka kërkuar një pakt mbrojtjeje të ratifikuar nga Kongresi i SHBA-së në negociatat e fundit. Por Uashingtoni e ka kushtëzuar këtë me normalizimin e marrëdhënieve të mbretërisë me Izraelin.
Riadi nga ana tjetër e ka lidhur këtë me një angazhim nga qeveria e Izraelit, më e djathta në historinë e saj, ndaj shtetësisë palestineze. Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu, i cili ra dakord për një armëpushim të ndërmjetësuar nga Trump me Hamasin në Gaza muajin e kaluar pas dy vitesh lufte, të dielën riafirmoi kundërshtimin e tij të vendosur ndaj pavarësisë palestineze.
Një urdhër ekzekutiv i Trump për mbrojtjen, i ngjashëm me paktin me Katarin, nuk do të përmbushte marrëveshjen e mbrojtjes që sauditët kanë kërkuar. Por Alghashian tha se do të ishte “një hap përpara, pjesë e procesit, jo fundi i procesit”.
Një diplomat perëndimor me bazë në Gjirin Persik përmblodhi dinamikën duke u shprehur: “Trump dëshiron normalizim dhe Arabia Saudite dëshiron një pakt të plotë mbrojtjeje, por rrethanat nuk e lejojnë. Në fund, të dyja palët ka të ngjarë të marrin më pak nga sa duan. Kjo është diplomaci.”
Dennis Ross, një ish-negociator për Lindjen e Mesme për administratat Demokratike dhe Republikane, i cili tani punon në Institutin e Uashingtonit për Politikat e Lindjes së Afërt, tha se pret një urdhër ekzekutiv që do t’u bënte thirrje SHBA-ve dhe sauditëve “të konsultoheshin menjëherë për atë që duhet të bënin në përgjigje të kërcënimit”, ndërkohë që nuk do ta angazhonte Uashingtonin të dilte në mbrojtje të Riadit.
“Kjo mund të përfshijë një gamë të gjerë ndihmash të ndryshme, duke zëvendësuar armët, duke vendosur bateri raketash mbrojtëse si THAAD ose Patriot, duke vendosur forca detare me një njësi të Marinës, deri te pjesëmarrja aktive në luftime në një mënyrë ofensive, jo vetëm mbrojtëse”, tha ai.
Marrëveshjet kryesore mes rivalitetit rajonal
Riadi gjithashtu ka bërë presion për marrëveshje në energjinë bërthamore dhe inteligjencën artificiale sipas planit të tij ambicioz Vizioni 2030 për të diversifikuar ekonominë e tij dhe për të forcuar pozicionin e tij në krahasim me rivalët rajonalë.
Sigurimi i miratimit për të blerë çipa të përparuar kompjuterikë do të ishte kritik për planet e mbretërisë për t’u bërë një nyje qendrore në inteligjencën artificiale globale dhe për të konkurruar me Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat në qershor nënshkroi një marrëveshje amerikane për një qendër të dhënash prej miliarda dollarësh që i dha asaj akses në çipa të nivelit të lartë.
MBS gjithashtu dëshiron të arrijë një marrëveshje me Uashingtonin për zhvillimin e një programi bërthamor civil saudit, pjesë e përpjekjeve të tij për të diversifikuar nga nafta.
Një marrëveshje e tillë do të zhbllokonte aksesin në teknologjinë bërthamore të SHBA-së dhe garancitë e sigurisë, si dhe do ta ndihmonte Arabinë Saudite të barazohej me Emiratet e Bashkuara Arabe, të cilat kanë programin e tyre, dhe armikun tradicional Iranin.
Por përparimi në një marrëveshje me SHBA-në ka qenë i vështirë sepse sauditët nuk donin të bien dakord me një kusht të SHBA-së që do të përjashtonte pasurimin e uraniumit ose ripërpunimin e karburantit të shpenzuar, të dyja rrugë të mundshme për një bombë.
Ross tha se priste një njoftim për një marrëveshje mbi energjinë bërthamore, ose të paktën një deklaratë mbi progresin drejt një marrëveshjeje të tillë.
MbS po rimerr vendin në skenën botërore
Në vizitën e tij të parë në Shtëpinë e Bardhë që nga vrasja e kritikut saudit Jamal Khashoggi që shkaktoi zemërim global, Princi i Kurorës Mohammed bin Salman është në një mision për të rimarrë vendin e tij në skenën botërore dhe për t’i provuar Presidentit Donald Trump se mbështetja e lidershipit të tij të fuqishëm ia vlente rrezikut.
Takimi i së martës midis Trump dhe sundimtarit de facto të Arabisë Saudite, i njohur gjerësisht si MbS, nënvizon një marrëdhënie të ndërtuar mbi interesa strategjike që kanë mbijetuar edhe pse trazirat rreth vrasjes së Khashoggi në vitin 2018, një person i brendshëm i shndërruar në kritik, i përkasin historisë.
Shtatë vjet më vonë, MbS tani e paraqet veten si ndërmjetës paqeje, duke riparuar lidhjet me Iranin, duke nxitur një armëpushim në Gaza dhe duke mirëpritur Sirinë përsëri në gjirin arab, një ndryshim i rëndësishëm nga një princ që dikur ishte cilësuar i pamatur për përfshirjen në luftën e Jemenit.
Si reformist ashtu edhe autokrat, MbS është shfaqur si udhëheqësi më i rëndësishëm dhe i guximshëm në historinë moderne të mbretërisë, duke nxitur transformimin e saj dhe duke formësuar të ardhmen e saj.
Në vendlindje, në më pak se një dekadë, 40-vjeçari ka nisur një revolucion shoqëror të paparë që kur gjyshi i tij, Mbreti Abdulaziz, krijoi mbretërinë nga fiset e shkretëtirës dhe vulosi aleancën e saj fatale me Uashingtonin.
Princi ka shfuqizuar policinë fetare, dikur të frikshme, ka lënë mënjanë klerikët dhe ka fshirë nga faqja e dheut kode shoqërore të ashpra për dekada të tëra. Gratë tani ngasin makinën, punojnë dhe përzihen lirisht me burrat – liri që dikur ndëshkoheshin me rrahje me kamzhik.
Në një mbretëri që dikur i vishte gratë me abaja dhe hixhabe të zeza të detyrueshme, yjet e popit dhe sfilatat e modës tani ndriçojnë Riadin, duke e rimodeluar imazhin e Arabisë Saudite nga një teokraci e izoluar në një komb që po shkon drejt modernitetit.
Në skena të paimagjinueshme vetëm pak vite më parë, Jennifer Lopez dhe Camila Cabello elektrizuan skenën e Riadit së fundmi, Lopez me një kostum trupi vezullues, Cabello me një fustan transparent, ndërsa modelet e Elie Saab pushtuan pistën para një publiku që përfshinte ikonat e Hollivudit Halle Berry dhe Monica Bellucci.
Por e njëjta dorë që hapi shoqërinë saudite e ka shtrënguar kontrollin e saj mbi pushtetin. Mospajtimi u shtyp, kritikët u heshtën dhe qendrat rivale të pushtetit u mbyllën dhe u çmontuan.
Mesazhi është i pagabueshëm: reforma vazhdon vetëm sipas kushteve të MbS-së dhe besnikëria ndaj princit të kurorës është çmimi i saj.
Mbërritja e MBS do të jetë një moment ‘para-kurorëzimit’, thotë një analist
Globalisht, udhëheqësi i eksportuesit më të madh të naftës ka dalë i paepur nga vrasja e Khashoggit nga operativët sauditë, një agjenci amerikane e inteligjencës që lidhet me të. Ai mohoi se e urdhëroi atë, por pranoi përgjegjësinë si sundimtar de facto.
Kandidati i atëhershëm presidencial, Joe Biden, tha se Arabia Saudite duhet të shpallet e përjashtuar për shkak të vrasjes. Por Uashingtoni në fund të fundit eci përpara, i nxitur nga energjia, mbrojtja dhe teknologjia.
Kthimi i Trump në Shtëpinë e Bardhë në vitin 2025 ringjalli një ngrohtësi transaksionale: premtime për investime prej 600 miliardë dollarësh nga Arabia Saudite, lëvdata të shumta dhe interes të përbashkët për një pakt mbrojtjeje.
“Khashoggi nuk është harruar plotësisht. Por a duhet që marrëdhënia midis dy shteteve të rëndësishme të bazohet vetëm në një incident, apo duhet të merret parasysh interesi më i madh i Shteteve të Bashkuara ose Arabisë Saudite për të ecur përpara?” tha Douglas A. Silliman, president i Institutit të Shteteve të Gjirit Arab në Uashington.
Kur MbS të zbarkojë në Uashington, ai do të pritet me madhështinë që zakonisht i rezervohet një monarki të ardhshëm.
“Ky do të jetë një moment para kurorëzimit”, tha Steve Clemons, një analist nga Uashingtoni, duke sinjalizuar se e ardhmja e mbretërisë tani i përket princit të saj të ri.
Paul Salem i Institutit të Lindjes së Mesme vuri në dukje se pavarësisht krizave të kaluara, përfshirë sulmet e 11 shtatorit 2001, kur 15 rrëmbyes ishin sauditë, SHBA-ja dhe Arabia Saudite mbeten të lidhura nga e njëjta llogaritje e ftohtë që ka përcaktuar lidhjet e tyre: interesa të përbashkëta në energji, mbrojtje dhe tani në inteligjencën artificiale.
“Inteligjenca Artificiale është nafta e shekullit të 21-të dhe Amerika ka nevojë për energjinë dhe kapitalin e Gjirit”, tha Salem, duke shtuar se mbrojtja është thelbësore për marrëdhënien, me SHBA-në që ofron garanci sigurie.
Ngritja e MbS shënon një ndryshim brezash. Ai do të jetë monarku i parë që rrjedh nga një nip i themeluesit të mbretërisë, Mbretit Abdulaziz, duke thyer kështu traditën e dekadave të tëra.
Që nga fillimi, ai e formuloi misionin e tij me terma të guximshëm. “70% e sauditëve janë nën 30 vjeç. Ne nuk do t’i humbasim 30 vitet e ardhshme duke u marrë me ide ekstremiste. Do t’i shkatërrojmë ato sot”, deklaroi ai në vitin 2017 pasi u bë princ i kurorës, duke u zotuar të rivendoste një “Islam të moderuar dhe të ekuilibruar” të hapur ndaj botës.
Ngritja e MbS filloi kur babai i tij, Mbreti Salman, u ngjit në fron në vitin 2015 dhe i dha atij portofole të fuqishme, përfshirë mbrojtjen. Në vitin 2017, ai rrëzoi kushëririn e tij më të madh, Mohammed bin Nayef, nga posti i trashëgimtarit në një grusht shteti në pallat, duke përmbysur një hierarki të qeverisur prej kohësh nga vjetërsia. Televizioni saudit tregoi MbS duke i puthur dorën Nayef, një gjest i koreografuar uniteti që maskonte një rrëmbim pushteti.
Prania e tij dominon jetën publike: fotot e tij janë nëpër qendra tregtare, tabela reklamash dhe media lokale, çdo iniciativë paraqitet si një vepër mjeshtërore. Megjithatë, metodat e tij mbeten të errëta.
Masat e ashpra kanë heshtur debatin nëse ambiciet e tij ekonomike mund të sjellin rezultate.
Nën MbS, Arabia Saudite ka pushtuar gjithashtu arenën globale sportive , duke bashkuar qarkun e golfit LIV të mbështetur nga PIF me PGA Tour të Amerikës së Veriut, duke joshur ikona të futbollit si Cristiano Ronaldo dhe duke siguruar të drejtat e organizimit të Lojërave Dimërore Aziatike 2029, ndërsa kandidoi për Kupën e Botës FIFA 2034. /Përshtatur nga Reuters/
