Në kohën kur liderët e 27 komisionerëve të Bashkimit Evropian u grumbulluan në fshatin belg në fund të gushtit për t’u kthyer në punë, të gjithë u ftuan të flisnin për atë që ata mendonin se duhet të ishte prioriteti për vjeshtën.
Tema e spikatur ishte e qartë dhe e papritur.
“Njerëzit përmendën mbështetjen e vazhdueshme për Ukrainën, por ajo nuk ishte në krye të listës së askujt”, thotë një person i pranishëm në dhomë.
“Të gjithë, pa pushim, vijuan të flisnin për konkurrencën dhe rregullimin e gjendjes ekonomike të BE-së”.
Tre javë më vonë, Ursula von der Leyen, presidentja e komisionit, doli në sallën e Parlamentit Evropian në Strasburg dhe mbajti fjalimin e saj vjetor për Gjendjen e Bashkimit, një listë të plotë të arritjeve të së kaluarës dhe ambicieve të së ardhmes për degën ekzekutive të BE-së.
Njoftimi kryesor ishte një nismë befasuese: ish-kryeministri italian dhe shefi i Bankës Qendrore Evropiane, Mario Draghi, po kthehej në betejë për të shkruar një raport mbi gjendjen e konkurrencës së BE-së dhe se si ta rregullonte atë.
Ndërsa pranoi “lindjen e një Unioni gjeopolitik”, duke përmendur mbështetjen për Ukrainën dhe një linjë më të ashpër kundër Kinës, von der Leyen i kushtoi rreth një të tretën e fjalimit të saj riformësimit të ekonomisë së BE-së.
“Ne duhet të shohim më tej përpara dhe të përcaktojmë se si të mbetemi konkurrues”, tha ajo, duke prezantuar Draghin e duke ripërsëritur deklaratën e tij të vitit 2012 që shihet si pikë kthese në krizën e borxhit sovran të eurozonës.
Numrat janë të zymtë.
Ekonomia e BE-së është 65 për qind e madhësisë së ekonomisë amerikane.
Kjo është më pak nga 91 për qindëshi në 2013-n.
Për frymë, produkti i brendshëm bruto i SHBA-ve është më shumë se dyfishi i madhësisë së BE-së dhe hendeku po rritet.
Merrni listën e 20 kompanive më të mira të teknologjisë në botë, ose universitetet më të mira në botë, ose kapacitetin e prodhimit të gjysmëpërçuesve: Evropa mbetet pas.
Çështjet e gjata që minojnë efektivitetin e tregut të vetëm të BE-së, i cili teorikisht supozohet të bëjë 27 tregje individuale në një të vetëm, janë komplikuar nga vitet e krizës.
Pandemia dhe lufta e Rusisë kundër Ukrainës rritën çmimet dhe kostot e energjisë.
Presionet demografike dhe pengesat arsimore kanë krijuar një mungesë të fuqisë punëtore të kualifikuar.
Dhe ka një barrë burokracie, për të cilën pronarët e bizneseve të vogla dhe të mesme thonë se shtyp potencialin e rritjes.
“Një derdhje” e ndihmës shtetërore dhe mbështetjes financiare nga Brukseli për kompanitë evropiane ka ndryshuar rrënjësisht “fushën e barabartë të lojës” midis vendeve dhe bizneseve të tyre që dikur ruheshin si shtylla qendrore e tregut të vetëm.
Shpenzimet e ndihmës shtetërore të BE-së u rritën nga 102.8 miliardë euro në 2015-n në 334.54 miliardë euro në 2021-shin.
Mes marsit 2022 dhe gushtit të këtij viti, Evropa miratoi 733 miliardë euro mbështetje shtetërore.
Kjo shtytje është përkeqësuar nga dëshira për të përshpejtuar tranzicionin e gjelbër dhe për të investuar në teknologji të reja me karbon të ulët.
Ndërsa Draghi vlerëson konkurrencën, një tjetër ish-kryeministër italian, Enrico Letta, po përgatit një raport të veçantë për gjendjen e tregut të brendshëm, që do të prezantohet në mars.
Letta, presidenti i institutit “Jacques Delors”, ka nisur një turne nëpër kryeqytetet evropiane për, siç thotë ai, “të dalë nga flluska e Brukselit për të dëgjuar shqetësimet në terren”.
“Dilema e Evropës është ruajtja e fuqisë së tregut të vetëm dhe lirive të lëvizjes, kapitalit, mallrave dhe shërbimeve, ndërsa konkurron me Amerikën, Kinën, Indinë dhe të tjerët”, thotë Letta.
Përçarje në bashkim
Një moment i së vërtetës për BE-në ishte në fillim të viteve 2000, kur bumi i teknologjisë së internetit krijoi dhjetëra konglomerate të mëdha amerikane, por pothuajse asnjë në Evropë.
Në dekadat që nga ajo kohë, kompanitë e BE-së nuk kanë arritur t’u afrohen as atyre si Apple, Alphabet apo Amazon, apo të sfidojnë shkallën e rivalëve kinezë si Alibaba.
Tani politikëbërësit e BE-së janë shumë të shqetësuar se revolucioni i ardhshëm i teknologjisë – në inteligjencën artificiale dhe llogaritjen kuantike – do të kalojë në mënyrë të ngjashme Evropën dhe do të zgjerojë më tej hendekun me dy superfuqitë ekonomike të botës.
Një pjesë e arsyes për këtë hendek, thonë zyrtarët dhe analistët, është një çështje e shkallës dhe e dështimit për të realizuar plotësisht potencialin e popullsisë prej 450 milionësh të BE-së – një grup më i madh se popullsia amerikane prej 332 milionë banorësh.
Një pjesë tjetër është mungesa e bashkëpunimit midis novatorëve të BE-së, kompanive dhe financave nga i gjithë blloku 27-vendesh.
Të dyja kanë të bëjnë me dështimin e tregut të vetëm për të funksionuar me të vërtetë si një entitet, në vend të 27 tregjeve individuale të lidhura nga marrëveshje të ndryshme, por të ndara nga burokracia kombëtare, politikat proteksioniste dhe rregullat e BE-së të zbatuara keq.
Në krye të listës së pengesave të korporatave, krahas mungesës së fuqisë punëtore të kualifikuar dhe çmimeve të larta të energjisë, është barra rregullatore e vendosur nga Brukseli.
Në fjalimin e saj për gjendjen e Bashkimit, von der Leyen e pranoi këtë ankesë, duke premtuar se çdo pjesë e re e legjislacionit të BE-së kërkonte “një kontroll konkurrence nga një bord i pavarur” dhe duke premtuar ligje të reja.
Ndihma shtetërore e lëshuar
Për disa diplomatë të vendeve anëtare, sfida më e madhe për konkurrencën e bllokut nuk kanë qenë tendencat afatgjata apo rritja e paepur e rivalëve të jashtëm.
Në vend të kësaj, kërcënimi vjen nga vendimet e brendshme të marra në vapën e krizave.
Pandemia dhe më pas lufta e Rusisë kundër Ukrainës përbënin kërcënime për ekonominë, shoqërinë dhe kufijtë fizikë të BE-së, të cilat Brukseli nuk i kishte përjetuar kurrë më parë.
Von der Leyen u përgjigj duke marrë një rol më të jashtëm se çdo paraardhës i saj, duke marrë kontroll të paprecedentë të levave të pushtetit të komisionit dhe duke premtuar një komision “gjeopolitik”.
“Kjo do të thotë se nuk ka qenë një komision ekonomik dhe gjithashtu ka mungesë të interesit dhe kompetencës natyrore në fushat ekonomike në krye të makinës”, thotë një diplomat i lartë i BE-së.
“Që do të thotë se fusha si konkurrenca, tregu i vetëm, etj, nuk janë marrë parasysh”.
Për të mbështetur luftën kundër Covid-it dhe luftën kundër pushtimit rus të Ukrainës, Brukseli hodhi në zjarr librin e rregullave ekonomike.
Rregullat e ndihmës shtetërore të BE-së u hartuan për të mbrojtur shtetet më të varfra me më pak fuqi fiskale nga shtetet më të pasura.
Kjo, thonë disa zyrtarë nga vendet kryesisht jugore dhe lindore, është pikërisht ajo që ka ndodhur.
Qeveritë në vende si Gjermania dhe Franca, në emër të stabilitetit ekonomik për të gjithë bllokun, u kanë dhënë kompanive të tyre ndikimin financiar për të tejkaluar rivalët e tyre në BE, duke shkelur ndërkohë masat mbrojtëse të tregut të përbashkët.
Nga 733 miliardë euro në mbështetje shtetërore që Evropa miratoi midis marsit 2022 dhe gushtit të këtij viti, Gjermania përbënte pothuajse gjysmën.
Gjetja e konsensusit
Përpara Draghit dhe Letës, ishte një teknokrat i tretë italian që kërkoi të rregullonte sëmundjet që preknin konkurrencën e BE-së.
Kjo ishte më shumë se 12 vjet më parë.
Mario Monti, i cili do të bëhej kryeministër i Italisë pak më shumë se një vit pasi paraqiti raportin e tij në maj 2010, paraqiti 12 rekomandime për të rifilluar tregun e përbashkët të bllokut.
Kjo çoi në disa propozime, por, në një aktakuzë të qartë të aftësisë së BE-së për të pranuar dobësitë e saj, pak u zbatuan në të vërtetë.
Një sugjerim për të zhvilluar një “kartë profesionale evropiane” për të mundësuar që kualifikimet e punëtorëve të njihen në të gjithë BE – çelësi për ta bërë tregun e brendshëm më të integruar – u prezantua për vetëm gjashtë profesione në vitin 2016.
Brukseli gjithashtu ka dështuar në zbatimin e rekomandimeve të raporteve të brendshme më të fokusuara dhe më të vogla.
Në vitin 2020 komisioni publikoi një “komunikim mbi barrierat e tregut të vetëm” që identifikoi disa çështje që lidhen me shërbimet, mallrat dhe lëvizjen e lirë.
Gjetja e konsensusit politik për reformat e nevojshme të propozuara nga Draghi dhe Letta ka të ngjarë të jetë sfida më e vështirë për çdo rishikim të konkurrencës, paralajmërojnë diplomatët e BE.
Ndikimi më i gjerë i raporteve të Draghit dhe Lettës ndoshta do të jetë në prioritetet e Komisionit të ardhshëm Evropian, i cili do të fillojë punën në vitin 2025.
Është e paqartë nëse von der Leyen do të mbetet në detyrë si presidente, një rezultat që varet si nga dëshira e saj për një mandat të dytë, ashtu edhe nga vullneti i 27 liderëve të BE-së dhe parlamentit evropian për ta dhënë atë.
Por kushdo që drejton Berlaymont nga 2025-29, pritet të marrë shumë nga rekomandimet e dy italianëve kur të hartojë fokusin legjislativ të atij mandati.
Letta do të prezantojë raportin e tij në mars gjatë presidencës belge të Këshillit të BE-së që fillon në janar.
Belgjika është zotuar të përdorë gjashtë muajt e saj për t’u fokusuar në konkurrencën dhe tregun e vetëm.
Hungaria, e cila do të pasojë në korrik, ka thënë se do të bëjë të njëjtën gjë.
Ata do të kenë detyrën t’ua shesin reformat kryeqyteteve.
Në vënien në punë të raporteve të Draghi dhe Letta, BE ka treguar një gatishmëri për të pranuar problemet me të cilat përballet konkurrenca e saj.
Por korrigjimi i situatës – dhe arritja e rivalëve gjithnjë e më konkurrues – do të kërkojë vullnet shumë më të madh politik.
“Evropa ka nevojë për një rregullim”.
