Presidenti i Nderit i Akademisë Pontifikale për Jetën si dhe njëri nga bioetistët më të njohur në botë, kardinal Elio Sgreccia në një intervistë të posaçme për gazetarin Lavdrim Lita flet për sfidat aktuale me të cilat po përballen shoqëri të reja demokratike si Shqipëria. Aborti selektiv, fekondimi artificial si dhe sjellja ndaj minoriteteve seksuale mbeten sfida, për të cilat një shoqëri demokratike duhet të japë përgjigje të shëndosha.
Shkëlqesia juaj, Monsignor Sgreccia, ju keni qenë në krah të Papa Gjon Palit II dhe Benediktit XVI në betejat e mëdha për jetën, kundër abortit e kundër eutanazisë, sigurisht pozicioni i Kishës në shumëllojshmërinë e temave të Bioetikës ka qenë i vendosur, i sigurt dhe i qartë. Sot ju jeni në Shqipëri për të folur për bioetikën dhe kompleksitetin e saj. Debati publik i këtushëm mbi temat e bioetikës është i pakët, e ndonjëherë i pasaktë. Çfarë mund të behet më shumë për të njohur etikën e jetës njerëzore në përgjithësi dhe në veçanti jetën e njeriut në ditët e sotme?
Ju falënderoj për pyetjen. Kur për një argument flitet shumë pak dhe flitet në mënyrë kundërthënëse, detyra që del në pah është tejet serioze. Në enciklikën e Papa Benediktit XVI “Caritas in Veritate”, paragrafi 28, tek çështja e shpjegimit të temave të bioetikës, Ati i Shenjtë thotë se kjo çështje është serioze dhe sa e rëndësishme po aq dhe kundërthënëse për njerëzimin. Atëherë nëse është problem serioz e etik siç e njeh edhe Selia e Shenjtë, ne duhet ta njohim çështjen më thellë. Prandaj ne këtu jemi mbledhur sot në Universitetin e Zonjës së Këshilli të Mirë për të shpjeguar këtë materie kaq delikate, se cilat janë rrymat e mendimit të saj, çfarë themi ne për rryma të veçanta, si dhe ku duhet të fokusohet mendimin tonë. Ndodh nganjëherë që disa flasin për çështjet e bioetikës sikur të ishin në një pazar ku “vlera” negociohet mes atij që ofron shumë dhe atij që ofron pak dhe duhet të gjendet një “çmim” i mesëm. Po këtu, kur ne negociojnë njeriun, lëkurën e tij, të sëmurin etj, nuk mendojmë se duhet të kemi një “tregti” apo të biem dakord mbi shkëmbimin me çmim të ulët. Sa vlen njeriu përballë ligjit natyror në përgjithësi, domethënë përballë të drejtave të njeriut, dhe nëse mbledh të mira shpirtërore sa vlen përballë Perëndisë. Prandaj të mos na kërkohet një kompromis i ulët nga goja e oportunistëve për përgjigje gjysmake, sa është fitimi i lëshimit të një vlere? Edhe nëse je kundër, duhet ta thuash. Të mbash qëndrim. Ne duhet të flasim, të dëgjojmë, të jemi të ndërgjegjshëm në momente të rëndësishme. Duhet të kemi guxim të flasim sepse në lojë janë të rinjtë, pra e ardhmja, kemi të bëjmë me lëkurën e njeriut. Në katedrën e parë të Bioetikës në Universitetit Katolik në Itali, themeluar në 1984, isha i pari që thashë mësim. Fillimi ka qenë shumë i vështirë, gjithmonë pyesja veten çfarë do t’u them studentëve. Pastaj duke lexuar shumë literaturë, mësime dhe shënime nëpër konferenca shkencore dhe religjioze ia dola të kuptoja se çfarë mund të bëjë apo çfarë nuk mund të bëja me jetën. Për shembull mjekët e kanë për detyrë të sqarojnë, ashtu siç e keni dhe ju për të shkruar, se çfarë mund dhe sa mund të bëjnë. Ne nuk duhet të flasim kot. Këto çështje si, sterilizim apo jo, me kokërr apo pa kokërr, duhet bërë apo jo fekondimi artificial vetëm sepse e kërkon çifti, këtu duhet të ndalemi dhe pyesim seriozisht.
Sot, në vend është konstatuar një fenomen i pashembullt, si ai i abortit selektiv, sipas seksit të fetusit. Po qe mashkull mirë, po qe femër, jo. Sipas këndvështrimit tuaj monsinjor, a ka dinjitet njerëzor në këto sjellje?
Jo, Objektivisht jo! Ne duhet të shikojmë fenomenin duke pasur parasysh nivelin e injorancës, të verbërisë kulturore, pa gjykuar sepse vetëm Perëndia i gjykon njerëzit. Megjithatë objektivisht them jo, nuk ka një dinjitet në këtë sjellje, sepse të seleksionosh sikur të ishin dele apo kokrra groshe fëmijët, pasi s’mund t’i thuash djalit të lindur që linde në vend të motrës, e cila mund të kishte lindur përpara seleksionimit fetal. Këtu nuk kemi më njerëzim. Atë gjë që bënte Hitleri apo Stalini, domethënë totalitarizmi, për të gjetur ushtarë të fortë e të shëndetshëm me seleksionim gjenetik, e bëjmë dhe sot me stërhollime të ndryshme, edhe pse qëllimi dhe mënyra është e njëjtë. Dhe ne pyesim sesi është e mundur që ka ndodhur dhe po ndodh të kemi një rregullator diktatorial se seleksionimi utilitarist. Shikoni edhe pse kemi rrëzuar statujat e diktaturës, muret e saj të shumtë, gjërat më të këqija që kanë bërë ata, po i bëjnë ne sërish. Duhet të kuptojmë se motivimet e sotme nuk janë më të fisme se motivet e së kaluarës. Ne duhet të ulemi dhe të biem dakord që çdo fëmijë i krijuar ka të drejtë të jetojë, të lulëzojë jetë ne tij sepse është një dhuratë e ardhur nga larg për të shkuar shumë më larg.
Monsinjor Sgreccia, nëse ju kam kuptuar mirë, ju sapo keni thënë se modifikimi gjenetik apo përzgjedhja e gjinisë së fëmijës ka qenë një prioritet i regjimeve totalitare, naziste e komuniste. Por në ditën e sotme si e shikoni këtë liri të eksperimentimit mbi njeriun nga ana e shkencës?
Çdo akt lirie duhet të ketë një përmbajte inteligjence. Nëse kemi një akt shprehje gjuhësore: për shembull një gënjeshtër vlen sa një gënjeshtër, një e vërtetë vlen sa një e vërtetë, por nëse bëj një akt vullneti (pra, nuk jemi tek inteligjenca) ndoshta kapriçioze ose për interes të timin, akti i vullnetit është akti im i interesit, është një akt servilizmi ndaj vetes. Mirëpo nëse bëjmë një akt vullneti për respekt të jetës, edhe pse mund të jetë një fëmijë me sindromën “daun”, pra ka një defekt, megjithatë është simpatik, i mirë dhe i urtë, atëherë liria duhet të llogaritet me vërtetën e njeriut.
Monsinjor Sgreccia, dua t’ju pyes për nje çështje delikate si ajo e fekondimit artificial, që në Shqipëri është një praktikë që po ndiqet nga çiftet me probleme riprodhimi, më saktë të një çifti me probleme steriliteti. A është sipas mendimit tuaj e pranueshme moralisht kjo sjellje?
Sipas mendimit tim nuk është e pranueshme. Madje mendoj se është e rrezikshme për shoqërinë shqiptare sepse fekondimi artificial nuk bazohet tek e vërteta. Të shpjegohem. Mjekët që bëjnë fekondimin artificial, apo ata që ia propozojnë gruas shqiptare nuk po thonë të vërtetën. Së paku duhen thënë dy të vërteta të thjeshta. Një: a e di ajo faktin që probabiliteti i ngeljes me barrë nga fekondimi artificial është tepër i ulët (pothuajse zero) dhe se për çdo fëmijë të lindur sa është përqindja e atyre që nuk lindin. Së dyti: ka dhe të tjerë që vdesin, motra dhe vëllezër, të atij që lind. Ndonjëherë ndodh, krijohet fëmija, por radhë. Më duket se çështja është sa duhet të paguajë gruaja këtë. Ka prej atyre që e provojnë tre-katër herë. Ose prej atyre që heqin dorë. Këtu nuk ka vend për arsyetim sepse nuk ka etikë. Mungon e vërteta thelbësore. Mëmësia është përgjegjshmëri. Mjeku nuk ta thotë të vërtetën sepse po merr 4 mijë euro. Duhet të themi të vërtetën haptazi: fëmija lind nga një akt pjesëmarrje, nga një dhurim reciprok, pse kujt i është fëmija? I babait që jep farën, apo i atij të panjohurit që jep farën? Sepse këta të dy e ri-mendojnë dhe heqin dorë. Ndodh që e shikojnë fëmijën teksa luan nëpër shtëpi dhe ka një sjellje apo një fizionomi që nuk i ngjan. Nuk është gjë e lashtë të jesh nënë dhe baba, përkundrazi.
Kam dhe një pyetje të fundit, Monsinjor Sgreccia, që lidhet edhe me aktualitetin e dhe polemika mbi garantimin e të drejtat të atyre që kanë orientimeve seksuale të ndryshme. Çfarë qëndrimi mban Kisha Katolike ndaj këtij fenomeni jo pa interes publik?
Dëgjo Lavdrim, Kisha katolike ka detyrimit të përballet me shkencën, të reflektojë dhe të peshojë nga vijnë këto tendenca. Unë kam këtë mendim, kur një nga prindërit nuk është prezent, por dhe kur është gjenden në një gjendje jo normale (i pirë apo i dhunshëm, jo i dashur, që mungon në dashuri atësore apo mëmësore etj.) tek fëmija lind një problem identifikimi. Pra, kemi një fëmijë mashkull që nuk identifikohet tek babai por tek mamaja, ose një fëmijë femër identifikohet tek babai dhe jo tek nëna, për arsye të ndryshme brenda familjes. Kisha përpiqet t’i japë një zgjidhje kësaj me një punë serioze. Përtej Kishës, ka psikologë të njohur që merren me këto probleme. Sigurisht mund të ndërhyhet në fëmijë ndërsa është në fazën adoleshenciale, pasi më vonë është tepër vonë. Kur ata, pra homoseksualët, kanë eksperienca të tjera refuzimi apo kanë raporte me të njëjtin seks, aty bllokohet gjithçka. Tjetër gjë pastaj kur kjo nuk shihet si një mungesë dashurie, si mungesë afektiviteti, diçka e mbetur e bllokuar, që duhet zhbllokuar, që duhet rikuperuar, por është i bindur që është një e drejtë. Sikur të kishim dy kampe, nga një anë homoseksualët dhe në anën tjetër heteroseksualët, që dy palët kërkojnë të kenë të njëjtat institucione të shenjta, si familja, martesa, birësimi, etj. Kohët e fundit doli një udhëzim i Komisioni Europian për raportet familjare, domethënë, nëse raportet martesore janë nga babai dhe nëna supozim i krijimit është. Kurse raporti martesor tek homoseksualët supozimi i krijimi të jetës është i falsifikuar sepse thjesht kemi të bëjmë me një shfrytëzim të qejfit dhe jo riprodhimor. Pra, në takim mes dy personave të së njëjtit seks raporti nuk ekziston, e kemi të falsifikuar sepse nuk kemi një akt dhurimi të farës së jetës, por një shfrytëzim reciprok të epsheve. Këtu ndërhyn antropologjia, struktura, natyra. Sigurisht nuk është faji i Kishës që ky raport nuk funksionon. Prandaj kur më kërcënojmë siç ndodhi para pak kohësh, kur një njeri në telefon me shau me gjithë arsenalin blasfemues dhe më tha se do ta paguash, unë i thashë edhe mund ta paguaj, por në fund të fund ky ekuacioni nuk ndryshon, nuk mund ta ndryshojmë trupin njerëzor.
Intervistoi: Lavdrim Lita/ 29 mars 2012.
