Për dekada të tëra dukej thuajse e pamundur t’i aviteshe nga ndonjë skutë e vockël kështjellës së madhe të filozofit Hegel dhe të thoshe se ka problem në aksh fortifikatë. I vetmuar, danezi Soren Kirkegard iu afrua kësaj katedraleje madhështore dhe pa me sytë e tij udhët e ngatërruara si rrjeta merimangash teksa ndjeu të ftohtin e gurëve të mëdhenj, stivë, që Hegeli i kishte marrë hua nga katakombet e filozofëve të lashtë për të ndërtuar dialektikën e tij. Ngjashëm me katedralet që premtojnë përjetësi, edhe Dialektika hegeliane premton kuptimësinë e plotë të ekzistencës — unitetin mes shpirtit (frymës) dhe materiales (botës), një proces historik që marshon pandalshëm drejt Absolutes.
Ndërkohë, danezi melankolik kishte një shqetësim që i bjerrte shpirtin. Dije kam boll, thosh ai, por pse s’më shërben si balsam për shpirtin që dridhet nga dëshpërimi? Më duket sikur qëndroj në cepin e një humnere…
Eh, Kirkegardi! S’ju mbush mendja se historia është përparim i pandalshëm i arsyes. Me Hegelin shkon në qiell, ndërsa lufta e vërtetë nuk qëndron në ngjitje, por në zbritje, thoshte Kirkegardi. Lufta qëndron teksa zbret në thellësitë e vetes, tek tmerri, dëshpërimi dhe ankthi që përcakton ekzistencën.
Danezi i vetmuar e shihte sistemin madhështor të Hegelit si burg, si përpjekje mbytëse për të nënshtruar individin nën marshimin e pandalshëm të historisë dhe arsyes.
“E ç’është vetja nëse reduktohet në një pjesë të vockël të makinerisë së dialektikës?”, pyeti Kirkegardi. “Refuzoj këtë shkatërrim të individualitetit, këtë reduktim monstruoz të jetës nëpër kategori abstrakte, sepse ekzistenca nuk është koncept por realitet që përjetohet plot ankth, zgjedhje dhe, mbi të gjitha, që bart mbi supe barrën e rëndë të lirisë”, tha ai.
Kur e merr veprën e Hegelit në dorë është si me dëgju Moxartin. Një simfoni apo muzikë kozmike që harmonizon çdo disonancë. Megjithatë, imagjino të dëgjosh të njëjtin tingull në përjetësi. Monotoni e tmerrshme. “shurdhëri ndaj thirrjeve të shpirtit”, shkruan diku Çehovi. Nëse për Hegelin historia është shpalosja e Absolutes me anë të një procesi racional ku kundërshtimet zgjidhen me një unitet më të lartë, Kirkegardi thotë se kjo është tradhti ndaj njerëzores brenda nesh. Jeta nuk është dialektikë e rregullt. Nuk del një problem përpara dhe ti fillon të arsyetosh se kjo është teza, pastaj duhet të hasësh një antitezë dhe në fund zgjidhja do vijë me anë të një sinteze.
Jo!
Jeta është e rrëmujshme, plot me paradokse që as që zgjidhen ndonjëherë. Paradoks është vetë Besimi. Është kërcim përtej arsyes, dorëzim ndaj absurditetit. Nuk është pika fundore e një procesi racional, por përballje me të pafundmen. Një takim që shkatërron iluzionet e sigurisë. Kësisoj e ndërton kritikën e tij më shkatërruese danezi melankolik për sistemin madhështor të Hegelit. Nëse Hegeli supozon se njeriu mund ta kuptojë hyjnoren vetëm përmes arsyes dhe e Pafundmja mund të deshifrohet në terma të fundmë, Kirkegardi e dinte mirë se Zoti nuk është një ide, por prani, mister që nuk mund të hapet por vetëm të përjetohet nën drithërimë dhe mahnitje.
Kjo e çoi danezin në thellësitë e dëshpërimit, për të cilin thosh se nuk ishte defekt që duhej kapërcyer, por vetë gjendja e njeriut. Ndryshe nga Hegeli që shihte gjëra të mëdha në dialektikën e përbotshme, Kirkegardi gjeti një vendlindje të re të ekzistencës së tij. Me ekzistu, sipas tij, do të thotë të qëndrosh mes së fundmes dhe të pafundmes, të përkohshmes dhe të përjetshmes, mes një tensioni që nuk mund të zgjidhet por vetëm të durohet. Për Kirkegardin, besimi është forma më e lartë e ekzistencës, por jo përfundim i arritur përmes logjikës. Është kërcim tej, braktisje e sigurisë së arsyes dhe pranim i paradoksit që Zoti u bë njeri. Për hegelianët besimi është skandali më i madh për arsyen, një absurditet që na del duarsh nga Teoria e madhe që kemi ndërtuar. Ideja se e pafundmja u bë pjesë e së fundmes, e përjetshmja mori trajta të mishit të njeriut — kjo është çmenduri për arsyen, por shpëtim për besimtarin.
Çfarë na la pas Kirkegardi? Asnjë sistem, as ndonjë arkitekturë të madhe mendimi, por diçka shumë më të vlefshme: një vizion të njeriut si qenie e lrië dhe e përgjegjshme, një qenie që qëndron e vetme përpara Zotit dhe botës. Ekzistenca dhe realiteti nuk është problem që duhet zgjidhur, por mister që duhet përjetuar. Kirkegardi na tha se besimi nuk është mungesë dyshimi, por përqafimi i tij, një hovje drejt së panjohurës ku arsyeja nuk mund të ndjekë pas. Kësisoj ai u bë ati i ekzistencializmit. Çeli rrugën për Niçen, Dostojevskin, Sartrin dhe Kamynë. Kur i lexon sheh se të gjithë bashkë kërkuan të përballeshin me ashpërsinë e jetës pa iluzionet e sigurisë që të japin sistemet e mëdha të arsyes. Megjithatë, zëri i Kirkegardit mbetet unik. Atje ku Niçja e vrau Perëndinë, ai u kap pas Tij me gjithë pasionin e një shpirti të munduar në dëshpërim. Nga të rrallët që pa tek absurdi jo dromca dëshpërimi, por shpresë; jo vdekjen e kuptimit, por lindjen e tij. Kirkegardi na thotë se jeta është luftë me engjëjt dhe demonët dhe përballje me sfidat me kurajë dhe besim.
Sot e nderojmë këtë njeri të vetmuar që ecte rrugëve të Kopenhagës, i përhumbur në mendime, me barrën e peshës së ekzistencës dhe i revoltuar ndaj tiranisë së abstraksionit, duke këmbëngulur tek Besimi i tij përballë absurdit.
